އެކްސިޑެންޓްތައް ގިނަވެ ބިރުވެރިކަން، އަދިވެސް ހަމަ ގާނޫނު މަދީތަ؟!

ލައިސަންސް ނެތި ސައިކަލު ދުއްވުން ފަދަ ޓްރެފިކް ގަވާއިދާ ހިލާފު ކަންކަމަކީ ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައިގެން ދައުވާކުރި ޒަމާނެއް ރާއްޖޭގައި އޮތެވެ. ނަމަވެސް ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ތެރެއަށް ވައްދާ މީހުންގެ އަދަދު މަދުކުރުން ސިޔާސަތެއްގެ ގޮތުގައި ކަނޑައެޅި ހިސާބުން ފެށިގެން ޓްރެފިކް ގަވާއިދުތަކާ ހިލާފްވުމާއި ހަމައެއް ލަމައެއް ނެތި ނުރައްކާތެރިކޮށް ދުއްވުމުގެ ސަބަބުން ހިނގާ އެކްސިޑެންޓްތަކުގެ މައްސަލަތައް މިހާރު އޮތީ ހައްދުން ނެއްޓިފަ އެވެ.

ރާއްޖޭގައި އަހަރެއްގެ މައްޗަށް އެތައް ހާސް އެކްސިޑެންޓެއް ހިނގާއިރު، އެކްސިޑެންޓްތަކުގައި މަރުވާ މީހުންގެ އަދަދު އަހަރުން އަހަރަށް ދަނީ އިތުރުވަމުންނެވެ. އަދި މަރުގެ އެތިފަހަރަކުން ސަލާމަތްވި ނަމަވެސް ދާއިމީ ނުކުޅެދުންތެރިކަމާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައި ތިބި އެތައް ސަތޭކަ ބަޔަކު އެބަތިއްބެވެ. މިފަދަ ހާދިސާއެއް ދިމާވާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ގައުމީ ބޮޑު މައްސަލައަކަށް އެކަން ވަނީ މަދު ދުވަސްކޮޅަކަށެވެ. ދާދި ފަހުން ވެސް ފެނުނީ އެ މަންޒަރެވެ.

ރާއްޖޭގައި ގާނޫނުތައް ބައިވަރު، ނަތީޖާއެއް ނުފެނޭ!

ކޮންމެ ފަހަރަކު އެކްސިޑެންޓެއްގައި މީހަކު މަރުވުމުން ނުވަތަ ބޮޑު އަނިޔާއެއް ލިބުމުން އޮންނަނީ ގާނޫނުތައް ނެތުމުގެ ބަހަނާ އާއި އާއި ގާނޫނުތަކަށް ބަދަލު ގެންނާނެ ކަމުގެ ވައުދެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ ގާނޫނުތަކުގައި މިހާރު ވެސް އެއީ ފިޔަވަޅު އެޅެން ހުރި ކަންކަމެވެ. މިސާލަކަށް ގާނޫނުލްއުގޫބާތުގެ ދަށުން ވެސް، ނުރައްކާތެރިކޮށް ދުއްވުމުގެ ސަބަބުން މީހަކު މަރުވެއްޖެ ނަމަ އެއީ ފަރުވާ ކުޑަ އަމަލެއްގެ ސަބަބުން ނުވަތަ އިހުމާލުގެ އަމަލެއްގެ ސަބަބުން މީހަކު މަރުވުމުގެ ދައުވާ ކުރެވިދާނެ ކަމެކެވެ.

ހަމަ އެހެންމެ، އެއްގަމު ދަތުރުފަތުރުގެ ގާނޫނު ބުނާގޮތުން އެގޮތުން ނުރައްކާތެރިކޮށް ދުއްވުމުގެ ސަބަބުން މީހެއްގެ ފުރާނަ އަށް ގެއްލުމެއް ލިބިއްޖެ ނަމަ ޖިނާއީ ދައުވާ ކުރުމުގެ އިތުރުން އެ މީހެއްގެ ލައިސަންސް 10 އަހަރާއި 25 އަހަރާ ދެމެދުގެ މުއްދަތަކަށް ހިފެހެއްޓިދާނެ އެވެ. މީހެއްގެ ހަށިގަނޑަށް ގެއްލުމެއް ލިބިއްޖެ ނަމަ ހަ މަހާއި ފަސް އަހަރާ ދެމެދުގެ މުއްދަތަކަށް ލައިސަންސް ހިފެހެއްޓުމުގެ ބާރު އެ ގާނޫނުގެ ދަށުން އޮވެ އެވެ.

ނަމަވެސް މިހާތަނަށް ގިނަ މައްސަލަތަކުގައި ކަން ހިނގާފައި ހުރީ އެގޮތަކަށް ނޫނެވެ. ގިނަ މައްސަލަތަކުގައި ޖޫރިމަނާއަކުން ނުވަތަ ވަގުތީ ގޮތުން ކުޑަ ދުވަސްކޮޅަކަށް ލައިސަންސް ހިފެހެއްޓުމުން މައްސަލަ ނިމުނީ އެވެ. އަނިޔާ ލިބުނު މީހާ ދާއިމަށް ފަރުވާ ހޯދަން ޖެހި، އެތައް ތަކުލީފެއް އުފުލަން ޖެހޭއިރު ފަރުވާ ކުޑަކޮށް ދުއްވި މީހުން ގިނަ ފަހަރު ތިބެނީ މުޖްތަމައުގެ ތެރެއަށް ދޫވެފަ އެވެ. މިފަދަ މައްސަލަތަކުގައި އާންމުންގެ އެންމެ ބޮޑު ޝަކުވާއަކީ އެއީ އެވެ.

އަނެއްކޮޅުން ގާނޫނުގެ ދަށުން ކަނޑައަޅާފައި ހުރި ޓްރެފިކް ގަވާއިދުތަކާއި އުސޫލުތަކަކަކީ އިންތިހާބުތަކުގައި ވޯޓު ހޯދުމަށް ސިޔާސީ ގޮތުން ބަދަލުވާ އެއްޗެކެވެ. ފަސޭހައިން ލައިސަންސް ހޯދައިދޭން ކަމަށް ބުނެ "އެއްލަކިން" އެތައް ހާސް ބަޔަކަށް ލައިސަންސް ދިނީ މަގުމަތީގެ ރައްކާތެރި ކަމަށް ބެލުމެއް ނެތި އެވެ. ޕާކް ކުރާނެ ތަނެއް ނުދައްކާ ސްޓިކާ ނުޖަހާނެ ކަމަށް ބުނެ ވާން ފެށި ވައުދަކީ ހަމައެއް ލަމައެއް ނެތި ޕާކްކުރުމަށް ލިބުނު ހިތްވަރަކަށް ވި އެވެ.

އެއްގަމު ދަތުރުފަތުރުގެ ގަވާއިދުތަކާ ހިލާފު ވެގެން ކޮށްފައި ހުންނަ ޖޫރިމަނާ މައާފުކޮށް ދިނުމަކީ ވެސް އިންތިހާބުތަކުގެ މައިގަނޑު ވައުދެކެވެ. ނަތީޖާއަކަށް ވަނީ ނުރައްކާތެރިކޮށް ނުވަތަ ލައިސަންސް ނެތި ދުއްވުމާއި ހަމައެއް ލަމައެއް ނެތި ޕާކްކުރުމަށް ދެވޭ ހިތްވަރަކަށް އެކަން ވުމެވެ. އެހެންވެ، ސަރުކާރެއް ބަދަލުވާ ކޮންމެ ފަހަރަކު މިގޮތަށް ޖޫރިމަނާ މައާފު ކުރާނެ ކަމުގެ އުއްމީދުގައި އެތައް ސަތޭކަ ބަޔަކު ޖޫރިމަނާ ނުދައްކާ ވެސް އެބަތިއްބެވެ.

ޖަލަށްލައި، ބަންދު ކޮށްގެން ހައްލެއް ފެންނާނެތަ؟

ނުރައްކާތެރިކޮށް ދުއްވުމުގެ ސަބަބުން ހިނގާ އެކްސިޑެންޓްގެ މައްސަލަތަކުގެ ތެރެއިން ޖިނާއީ ދައުވާއެއް އުފުލުމާ ހަމައަށް ގެންދެވެނީ ނިސްބަތުން މަދު މައްސަލަތަކެކެވެ. އަހަރެއްގެ ތެރޭގައި އެކްސިޑެންޓް އެތައް ހާސް އެކްސިޑެންޓެއްގެ މައްސަލަ ރިޕޯޓް ކުރެވޭއިރު، ޖިނާއީ ދައުވާކުރި މައްސަލަތައް 100 އަށް ވުރެ މަދެވެ. ގިނަ މައްސަލަތަކުގައި މީހަކު ހައްޔަރު ކުރެވޭ ހިސާބަށް ވެސް ގެންދެވެނީ އާންމުންގެ ފާޑުކިޔުންތައް އަމާޒުވާން ފެށުމުންނެވެ.

ހަމަ އެހެންމެ، އެފަދަ މައްސަލަތައް ކޯޓުތަކަށް ހުށަހެޅިޔަސް، ކުށަށް އިއުތިރާފު ނުވާ ނަމަ އެފަދަ މައްސަލަތައް ކޯޓުތަކުން ނިމެން އެތައް އަހަރެއް ނަގަ އެވެ. މިސާލަކަށް 2012 ވަނަ އަހަރު ހިނގި އެކްސިޑެންޓެއްގައި މީހަކު މަރުވި މައްސަލަ ކޯޓުން ނިމުނީ އޭގެ 10 އަހަރު ފަހުންނެވެ. އަދި 2016 ވަނަ އަހަރު ހިނގި އެކްސިޑެންޓެއްގައި މީހަކު ލޮލުގެ ފެނުން ގެއްލުނު މައްސަލަ އޭގެ ހަ އަހަރު ފަހުން 2022 ވަނަ އަހަރު ނިމުނީ ނުވަ ދުވަހުގެ ޖަލު ހުކުމަކާއި ޖޫރިމަނާގެ އަދަބަކުންނެވެ.

މިފަދަ މައްސަލަތަކުގައި ވަކާލާތު ކުރެއްވި ވަކީލަކު ވިދާޅުވީ ނުރައްކާތެރި އެކްސިޑެންޓްތަކުގެ މައްސަލަތަކުގައި އަވަހަށް ދައުވާ ކުރިޔަސް، ކުށަށް އިއުތިރާފު ނުވާ ނަމަ ނިޒާމު އޮތް ގޮތުން އެފަދަ މައްސަލަތައް ނިމެން ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނަގަ އެވެ. މައްސަލަ ހިނގާ މުއްދަތުގައި އެ މީހުން ދޫވެފައި ތިބޭތީ އާންމުންގެ ފާޑުކިޔުން އޮންނަ ނަމަވެސް އެތައް އަހަރެއް ވަންދެން މީހުން ބަންދުގައި ބައިތިއްބަން ދަތިތަކެއް ހުންނަ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"ނުރައްކާތެރިކޮށް ދުއްވައިގެން މީހަކަށް ބޮޑު އަނިޔާއެއް ވެއްޖެ ނަމަ މި އަންނަނީ ގިނަވެގެން ދެ ތިން އަހަރުގެ ޖަލު ހުކުމެއް. އެހެންވީމަ ފަސް އަހަރު ފަހުން މައްސަލަ ނިމެންދެން އޭނާ ބަންދުގައި ނުބެހެއްޓޭނެ. އެކަމަކު ދޫކޮށްލާއިރު ވެސް ވެހިކަލް ނުދުއްވަން ޝަރުތުކުރުން ފަދަ ކަމެއް ކުރުން މުހިންމު،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވީ އެކްސިޑެންޓެއް ހިނގާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ޖިނާއީ ދައުވާ ކުރުމަކީ ހައްލެއް ނޫން ކަމަށެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި އެފަދަ މީހުންނާ މެދު އުސޫލެއްގެ ގޮތުން އިދާރީ ނިޒާމެއްގެ ތެރެއިން ދިގު މުއްދަތަކަށް ލައިސަންސް ހިފެހެއްޓުން ނުވަތަ ބޮޑު އަދަދަކުން ޖޫރިމަނާކޮށް، ޖޫރިމަނާ ހޯދުމަކީ ކުރެވެން އޮތް ކަމެއް ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ. ނަމަވެސް މިހާރު ގާނޫނު އޮތްގޮތުން ލައިސަންސް ހިފެހެއްޓެނީ ވަރަށް ކުރު މުއްދަތަކަށް ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"ލައިސަންސް ނެތި ދުއްވާ ކޮންމެ މީހަކަށް ޖިނާއީ ދައުވާކުރަން ވެއްޖެ ނަމަ އެކަމަށް ހާއްސަ ކޯޓެއް އުފައްދަން ޖެހޭ ވަރަށް މައްސަލަތައް އޮންނާނެ. އެހެންވީމާ ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ތެރެއަށް ނުވައްދާ އެހެން ފިޔަވަޅުތަކެއް އެ މީހުންނަށް އަޅަންވީ. އެކަން ކުރުމުގެ މައްސަލަތަކެއް މި އޮތީ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ޖޫރިމަނާތައް އަދަދުތައް ގާނޫނުގައި އޮތީ އެކަށީގެންވާ މިންވަރަކަށް ނޫނެވެ.

"މިހާރު ގިނަވެގެން ޖޫރިމަނާއަކީ ދެ ތިން ހާސް ރުފިޔާ. އެވަރުގެ ޖޫރިމަނާއެއް ދައްކާފައި އަގު ބޮޑު ކާރެއް ނުވަތަ ސައިކަލެއް ދުއްވެންޏާ އެއީ މި ޒަމާނުގައި ފިޔަވަޅެއް ނޫން. ޖޫރިމަނާ އާއި ލައިސަންސް ހިފެހެއްޓުން ފަދަ ފިޔަވަޅުތައް ހަރުކަށިކޮށްގެން ވާނީ،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އަނިޔާލިބޭ މީހުން ހައްގު ހޯދަން ނުކުންނަންވީ!

އެންމެ ގިނަ ބައެއްގެ ކަންބޮޑުވުން އޮންނަނީ އެކްސިޑެންޓްތަކުގައި ލިބޭ ބޮޑެތި އަނިޔާތަކުގެ ވޭނުގައި އެތައް އަހަރެއް ހޭދަކުރަން ޖެހޭ މީހުންނަށް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުލިބޭތީ އެވެ. ސަބަބަކީ ކިތަންމެ ނުރައްކާތެރި އެކްސިޑެންޓެއް ވިޔަސް، ނަގާ ޖޫރިމަނާ ވެސް ލިބޭނީ ދައުލަތަށް ކަމަށްވާތީ އެވެ.

ކުރިން ވާހަކަ ދެއްކެވި ވަކީލް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެކްސިޑެންޓްގެ މައްސަލަތަކުގައި ކުށް ސާބިތު ނުވިޔަސް، އަނިޔާ ލިބުނު މީހާއަށް ލިބުނު ގެއްލުންތަކަށް ބަދަލު ހޯދުމުގެ ފުރުސަތު މިހާރު ވެސް އެބައޮތެވެ. ނަމަވެސް އެކަމަކީ އަމިއްލައަށް ކުރަންޖެހޭ ކަމަކަށް ވާތީ ގިނަ މީހުން އޭގެ ބޭނުން ނުހިފާ ކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"ކޮންމެ އެކްސިޑެންޓެއްގައި ދުއްވި މީހާއަށް ޖަލު ހުކުމެއް ނައިސްދާނެ. އެއީ ޖިނާއީ ކުށެއް ސާބިތުވާން މި އޮންނަ މިންގަނޑުން ހެކި ނެތިއްޔާ ޖިނާއީ އަދަބެއް ނުދެވޭނެ. ނަމަވެސް އަނިޔާ ލިބުނު މީހާއަށް ލިބުނު ޖިސްމާނީ އަދި ނަފްސާނީ ގެއްލުންތަކަށް ބަދަލު ހޯދުމުގެ ފުރުސަތު އެބައޮތް،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މަދު ބައެއް މައްސަލަތަކުގައި އެގޮތަށް ބަދަލު ނަގައިދީފައި ވެސް އެބަހުއްޓެވެ.

"އެގޮތަށް އެކަން ކުރަން ގިނަ މީހުން ބޭނުން ނުވަނީ. ނަމަވެސް ދެ ތިން މައްސަލައެއްގައި އެބަހުރި މަދަނީ ދައުވާ ކޮށްގެން ބަދަލު ނަގައިދީފައި. އަދި އެފަދަ އިތުރު މައްސަލަތަކެއް ކޯޓުތަކުގައި އެބަ ހިނގާ މިހާރު ވެސް،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

މަގުމަތީގެ ރައްކާތެރިކަން ކަށަވަރުކޮށް ދިނުމުގައި ނިޒާމު ފެއިލްވެގެން ދިޔައީ ގާނޫނުތައް މަދުވެގެން ކަމަށް ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. ތަހުގީގީ އިދާރާތަކުން ފެށިގެން ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރާ މުއައްސަސާތަކާއި ސިޔާސަތު ކަނޑައަޅާ މުއައްސަސާތަކުގެ އިހުމާލު ވެސް އެހާމެ ބޮޑެވެ.