63 މަރު: އިންސާފު ކޮބާ؟ ހުއްޓޭނީ ކޮން އިރަކު؟

ވޭތުވެދިޔަ 16 އަހަރު ތެރޭ 63 ގަތުލެވެ. ގިނައިން، ތޫނު ހަތިޔާރު ބޭނުންކޮށްގެން ކޮށާލާފައިވާ މީހުންނެވެ. ބައެއް ފަހަރު، އެހެން މީހެއް ކަމަށް ހީކޮށް އޮޅުމަކުން "މަރާލެވިފައިވާ" ކުށެއް ނެތް ޒުވާނުންނެވެ. އަނިޔާވެރިންގެ އަތްދަށުވި މައުސޫމް ކުޑަކުދިންނެވެ. އެ މީހުންގެ ވާހަކަ އިން މި ހަފްތާގައި ގިނަ ބަޔަކު ސިހިއްޖެ އެވެ. ރުޅިއަތުވެއްޖެ އެވެ. ހިތްހަލާކުވެއްޖެ އެވެ.

"މިކަން ހުއްޓޭނީ ކޮން އިރަކު ހެއްޔެވެ؟ އިންސާފު ކޮބާ ހެއްޔެވެ؟"

އިންސާނީ ހައްގުތަކުގެ ދުވަސް މި ހަފްތާގައި ފާހަގަކުރި އިރު، "ދިރިހުރުމުގެ ހައްގު"ގެ ޝިއާރުގެ ދަށުން ޓްރާންސްޕޭރެންސީ މޯލްޑިވްސް (ޓީއެމް) އިން ކުރި އެއް ކަމަކީ 2001 އިން ފެށިގެން މިހާތަނަށް ހިނގާފައިވާ، މީހުން މެރުމުގެ ހާދިސާތައް އެއް ތަނަކުން ދައްކައިދިނުމެވެ. "އެމްވީމާޑާސް.ކޮމް" އިން މީގެ އަހަރުތަކެއް ކުރިންސުރެ އެކަން ކުރަމުން އައި ނަމަވެސް ޓީއެމްގެ ފޭސްބުކް ޕޯސްޓާ އެކު، މަރުގެ އަދަދާއި ހާދިސާތަކަށް ވަރަށް ގިނަ ބައެއްގެ ސަމާލުކަން ވަނީ ހުއްޓިފަ އެވެ.

އެ ހާދިސާތައް ގެނެސްދިނުމުގައި ޓީއެމްގެ އުއްމީދަކަށް ވެސް ވީ މައްސަލައާ ބެހޭ ގޮތުން "މުހިއްމު ވާހަކަތަކެއް ދެކެވި ހޭލުންތެރިކަން އިތުރު"ވުމެވެ. ސަބަބަކީ، އެ ޖަމިއްޔާ އިން ގަބޫލުކުރާ ގޮތުގައި، "ރާއްޖޭގައި މީހުން މެރުމުގެ ހާދިސާތަކަށް [އެންމެ] ދުވަހެއްގެ ކަވަރޭޖު ލިބޭ އިރު، މަރުވާ މީހުންގެ އާއިލާތަކަށް މަދުން ނޫނީ އިންސާފު ލިބޭ ތަނެއް ނުފެނެ" އެވެ.

"ހަމައެކަނި އޮތީ ދުއާކުރުން"

ތެދެކެވެ؛ ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ދޯދިޔާކަމާއި މުއައްސަސާތައް ފެއިލްވުމާއި އިހުމާލާއި އެކި ކަހަލަ ގޮންޖެހުންތަކާއި މައްސަލަތަކާއި ސަބަބުތަކާ ހެދި އިންސާފު ނުލިބިފައި ނުވަތަ އިންސާފު ލިބުން ލަސްވެފައި އެތައް އާއިލާއެއް އެބަ ތިއްބެވެ. އެކަމަކު އެ މީހުންގެ ވޭނާއި ކެކުޅުން އަޑުއަހަނީ ކާކު ހެއްޔެވެ؟ މައްސަލަތައް ކުރިއަށް ނުގޮސްގެން ކުރާ އާދޭސްތަކަށް އިޖާބަދެނީ ކޮން ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ އިންސާފު ހޯދަން އޮތީ އެ މީހުންނަށް ކޮން މަގެއް ހެއްޔެވެ؟ ގިނަ މީހުންނަށް އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރެއް، މިނިވަންކަމެއް ވެސް ނެތެވެ.

"ނޫހުގައި އަހަރެމެންގެ ވާހަކަ ލިޔެގެން ބަޔަކު ރުޅިއަރުވާކަށް ބޭނުމެއް ނޫން. މިތާ މި އޮތީ ވަރަށް ބޭއިންސާފު ނިޒާމެއް،" މީގެ ހައެއްކަ އަހަރު ކުރިން މަރާލި ޒުވާނެއްގެ އާއިލާ މީހަކު، ނޫހުގައި ނަން ޖަހަން ދެކޮޅުހެދި ސަބަބު ކިޔައިދިނެވެ.

"އަހަރެމެންގެ އެއްވެސް ބާރެއް ނެތް. ބާރުހުރި ބަޔަކާ އަހަރެމެންނާ ގުޅުމެއް ވެސް ނޯވޭ. ހަމައެކަނި އޮތީ ދުއާކުރުން."

އެ ގަތުލުގެ ތުހުމަތުކުރެވޭ ގިނަ މީހުންގެ ޝަރީއަތް އަދިވެސް ނިމިފައި ނުވާ އިރު އާއިލާގެ މެމްބަރުން ތިބީ "މި ދުނިޔެ އިން އިންސާފު ލިބިދާނެ ކަމަށް" ގަބޫލު ވެސް ނުކުރާ ހިސާބަށް ގޮތްހުސްވެ، މާޔޫސްވެފަ އެވެ.

"ޝަރީއަތުގެ އަޑުއެހުމެއް އޮތްކަން ވެސް އެނގެނީ ހަމައެކަނި ޚަބަރުތަކުން. އެކަހަލަ ކޮންމެ ފަހަރަކު އަހަރެމެންނަށް ލިބެނީ ހިތްދަތިކަން. އަހަރެންގެ އާއިލާ މުޅިން ބަދަލުވެއްޖެ. ކުރިއެކޭ އެއްގޮތެއް ނޫން. އޭނަގެ މަންމަ އުޅެނީ ޑިޕްރެޝަންގައި،" އެ މީހާ ކިޔައިދިނެވެ.

"ވަރަށް، ވަރަށް ހިތްދަތިވޭ. ބުނެދޭނެ ގޮތެއް ވެސް ނޭނގޭ. އިހުސާސްކުރެވެނީ ހުސްކަން. ފަޅުކަން."

"ހިމޭންކަން ނޫން އެއްޗެއް ނެތް"

އެންމެ ހަތަރު ލައްކަ މީހުން ދިރިއުޅޭ ގައުމެއްގައި މީހުން މެރުން މި ދަރަޖަ އަށް ގޮސްފައިވާ ކަން ގަބޫލުކުރަން ވެސް ބައެއް މީހުންނަށް ދައްޗެވެ. އެއާ އެކު ކަންބޮޑުވުމުގެ ޝުއޫރުތައް ސޯޝަލް މީޑިއާގައި ބައެއް މީހުން ވަނީ ހިއްސާކޮށްފަ އެވެ.

"އަހަރެމެންގެ އަމާންކަން ކޮބާ؟ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން ފޯރުކޮށް ނުދެވެންޏާ ދައުލަތެއް އޮތުމުގެ ސައްހަ ބޭނުމެއް ކޮބާ؟" ޝުއޫރު ފާޅުކުރި މީހަކު ސުވާލުކުރި އެވެ.

"މީހުން ހަނދާން ހުރީ މީގެ ތެރެއިން ކިތައް ހާދިސާ ހެއްޔެވެ؟" އެހެން މީހަކު އެހި އެވެ.

"މިފަދަ ވާހަކަތައް ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއް ވަންދެން ޚަބަރުތަކުގައި އަންނާނެ. ފަހަރެއްގައި މަދު ހަފްތާތަކެއް ވަންދެން މީހުންގެ ޝައުގުވެރިކަން ލިބިދާނެ. އެއަށް ފަހު، އާއިލާތައް ފިޔަވައި އެހެން އެންމެން އެކަމެއް މަތިން ހަނދާން ނެތޭ،" ފޭސްބުކްގައި އެކަކު ލިޔެފައިވެ އެވެ.

އެހެން މީހަކު ދެކެނީ "މި ހުރިހާ ފުރާނައެއް [ގެއްލިގެންދިޔަ އިރު] ހިމޭންކަން ނޫން އެއްޗެއް ނެތް" ކަމަށެވެ.

"އިންސާފު އަލުން މާނަކުރަން ޖެހިފައި"

ޓްރާންސްޕޭރެންސީ މޯލްޑިވްސްގެ ސީނިއާ ޕްރޮޖެކްޓް ކޯޑިނޭޓަރު އަހުމަތު ތޮލާލް ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ދިރިހުރުމުގެ ހައްގުގެ ދިފާއުގައި އާއްމުންގެ ދައުރު މިހާރަށް ވުރެ ބޮޑަށް ފެންނަން ޖެހެ އެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވީ މީހުން މެރުމާއި އިންސާފު ހޯދައިދިނުމުގެ ވާހަކަ ދައްކާ އިރު އެންމެ ކަމަކަށް ވަކާލާތުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ވިސްނުން މުހިއްމު ކަމަށެވެ. އަދި ތޮލާލް ގަބޫލުކުރައްވަނީ މިހާރު "ގިނަ ބަޔަކު ގޮތްހުސްވެފައި ތިބި އިރު ދެން ތިބި މީހުންގެ ޝައުގުވެރިކަމެއް ނުވަތަ ކަންބޮޑުވުމެއް ނެތް" ކަމަށެވެ.

"އެހެން ވީމާ ހުއްޓާނުލާ މި ވާހަކަ ދެއްކުން ކުރިއަށް ނުގެންގޮސްފިއްޔާ، މާނައެއް ނެތް ސިޔާސީ ހުސް ވާހަކަތަކުގެ ތެރެއަށް މި މައްސަލަ ދާނީ ގެނބިގެން،" އޭނާ ވިދާޅުވި އެވެ.

"އަނިޔާވެރިކަމާއި ހަމަނުޖެހުމާ ދެކޮޅަށް ޖުމްލަ ގޮތެއްގައި ވަކާލާތުކުރަން އެބަ ޖެހޭ. ޝަރުއީ ނިޒާމް އިސްލާހުކުރަން ވެސް އާއްމުންގެ ފަރާތުން ވަރަށް ބޮޑު ގޮވާލުމެއް އަންނަން އެބަ ޖެހޭ."

ސިޔާސީ އިސްލާހުތައް ވެސް ހިމެނޭ ގޮތަށް އެކި ދިމަދިމާލުން ކުރަން ޖެހޭ ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ހުރިކަން ފާހަގަކުރައްވައި ތޮލާލް އިތުރަށް ވިދާޅުވީ "އިންސާފު އަލުން މާނަކުރަން" ޖެހިފައިވާ ކަމަށެވެ. ކުށްވެރިންނާއި ކުށުގެ ސަބަބުން ގެއްލުން ލިބޭ މީހުން އަދި މުޖުތަމައުގެ ބައިވެރިވުމާ އެކު އިންސާފު ހޯދައިދިނުމުގެ ވިސްނުމަކަށް ދިޔުން މުހިއްމު ކަމަށް އޭނާ ދެކެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. ތޮލާލް ވިދާޅުވީ މި ހުރިހާ ކަމެއްގެ އެންމެ މުހިއްމު ބަޔަކީ މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ އާއިލާތަކުގެ ބައިވެރިވުން ހޯދުން ކަމަށެވެ.

އަޒްލީނާ ނަފީސް އިން ފެށިގެން ހާރިސް އަބްދުލްޣަފޫރާ ހަމައަށް މަރާލި 63 މީހުންގެ ލިސްޓު އަދި ދިގުވެގެންދާނީ ކިހާ ވަރަކަށް ހެއްޔެވެ؟ ފޭސްބުކް ޕޯސްޓެއްގައި އެކަކު ބުނި ގޮތަށް، "މާތްކަލާކޯ! މިކަން ހައްލުކުރަން ކޮންމެވެސް މީހަކު ކޮންމެވެސް ކަމެއް ކުރަން ވެއްޖެ" އެވެ. އެކަމަކު އެ މީހަކީ ކާކު ހެއްޔެވެ؟